Nhà chống lũ của Jang kều: Không chỉ an toàn mà còn phải hạnh phúc!

Sau bảy năm đồng hành cùng bà con vùng lũ tại Hà Tĩnh, Quảng Nam, Khánh Hoà, Sóc Trăng, Hậu Giang… các kiến trúc sư của dự án “Nhà chống lũ” do Sống Foundation của Phạm Thị Hương Giang (biệt danh “Jang kều”) khởi xướng đã hoàn thiện thiết kế các mô hình nhà chống lũ.

Mô hình nhà kê nền thấp, nhà kê nền cao, nhà kê linh hoạt, nhà hai gác, nhà phao… với kết cấu vững chãi, phù hợp với địa hình các loại thiên tai khác nhau, đảm bảo an toàn với mức chi phí tiết kiệm nhất.

Trong bối cảnh bão lũ chồng bão lũ vừa qua, hơn 700 căn nhà chống lũ vững chãi do dự án nhà chống lũ hỗ trợ đều an toàn và có thể chủ động chuẩn bị đối phó với thiên tai bất ngờ, nhờ vậy thiệt hại về người và của được hạn chế tối đa.

Jang kều và đồng đội của mình đang mong muốn chia sẻ những kinh nghiệm xương máu đã tích lũy thông qua “Sổ tay nhà an toàn”.

Với 11 mô hình nhà có khả năng thích ứng với các loại hình thiên tai của từng khu vực ở Việt Nam, nhất là các kiểu lũ như lũ bùn, lũ ống, lũ quét, lũ sông và một số loại lũ đặc biệt, như một cách chung tay tạo thành cơn sóng mạnh mẽ hơn cho giải pháp chống lũ bền vững cho tương lai

Gặp Jang kều tại TP.HCM, vẫn nụ cười toả nắng, mái tóc tém rất thời trang và duyên dáng, chị kể về 7 năm đầy thăng trầm với dự án Nhà chống lũ của mình và đồng đội, những lần đối diện với sinh tử, nước mắt lặn vào trong đến nghẹn ngào khi đối diện với những hoàn cảnh vô cùng bất hạnh.

Điều đó khiến chị càng nung nấu sự kiên định cho nhân tố quyết định thành công của dự án, đó là sự “chung tay”, mà chính người thụ hưởng phải đóng góp 50%!

Một mô hình tưởng chừng không tưởng!

1. Vì sao chị dành rất nhiều tâm huyết và sức lực cho dự án Nhà chống lũ?

Khi chúng ta ngồi đây hôm nay, cơn bão ngoài khơi đang ẩn chứa rất nhiều thảm họa tiếp nữa cho miền Trung đang tiến vào bờ.

Tôi là người năm nào cũng đi cứu trợ, năm 2008 xe của tôi bị lũ cuốn trôi, mắc ở thành cầu, cửa xe chỉ có thể mở hé để mình chui ra, thoát chết trong gang tấc.

Tự nhiên lúc đó tôi sực tỉnh, mình đi cứu trợ mà còn nguy hiểm thế này thì bà con còn nguy hiểm cỡ nào? Có nên làm từ thiện cứu trợ theo cách cũ nữa không?

Năm 2009 trận lũ lịch sử đổ bộ vào Quảng Nam, Quảng Ngãi, thiệt hại về người và của quá kinh hoàng, khi tôi đến Đại Lộc, dây điện cao thế bị rơm rác mắc vào rất nguy hiểm.

Sau khi tặng quà xong ở Đại Lộc, tôi thấy các em bé không tập trung để học được dù đeo khăn quàng đỏ rất ngay ngắn.

Tìm hiểu thêm mới biết bùn đã lên tới 1,2m tại trường, tôi thấy rõ sự hình thức của các hoạt động cứu trợ trong bão lũ.

Quyết định tìm đến tận làng, thấy cảnh hoàn toàn khác, dân đứng bơ phờ vì mất hết tiền bạc, giấy tờ, rất nhiều nỗi đau. Tôi dốc hết tiền trong túi cho dân nhưng chẳng thấm vào đâu.

Bất chợt tôi nhìn thấy một ông già đứng trên nền nhà, tay cầm bức ảnh thờ của bà.

Tôi gọi ông không trả lời, thất thần như người đã chết.

Lúc ấy mình mới hiểu có những người chỉ tồn tại, không sống. Nếu cho họ thức ăn thì cơn lũ năm sau ông lại vẫn thế này.

Từ đó tôi quyết định sẽ không đi phát tiền và thức ăn cho dân nữa, mà tìm giải pháp bền vững hơn.

Năm 2013 có cơn lũ lịch sử, một kiến trúc sư đăng lên mạng ngôi nhà sàn cổ Hương Sơn đặt trên 4 cột xi măng đã bảo toàn 11 năm sau nhiều cơn lũ.

Tôi nghĩ có thể đây là một ý tưởng hay. Tôi tìm đến tận nơi xin mô hình này, bác ấy đồng ý.

Tôi đã nhờ các bạn kiến trúc sư tính toán, chỉ mất 25 triệu đồng có thể xây được một ngôi nhà.

Tôi viết dự án trong đêm và ngay lập tức đưa lên mạng, một tuần sau gây quỹ.

May mắn có rất nhiều người tranh cãi với mình trên mạng, trong đó có nhà báo Lương Hùng, một “anh hùng bàn phím”.

Tôi hẹn nhà báo Lương Hùng, tranh cãi với anh sau 2,5 tiếng, "nếu em thắng anh sẽ là người xây nhà" và mình đã thắng, gây quỹ được 200 triệu đồng.

Ngay từ ngày đầu khi viết dự án, tôi đã chọn phương thức chung tay.

Năm thứ tư đại học, tôi quyết định bỏ trường, đi làm dự án cộng đồng, từ đó đến nay sau nhiều thăng trầm, tôi phát hiện sự không thành công của các dự án là vì thiếu sự chung tay.

Nếu dự án khoảng 100 ngàn USD thì số tiền vào đến người dân khoảng 30%, thêm vào đó người dân chỉ đi họp khi có phong bì, không có gì thay đổi.

Lũ là "vàng” đối với những người dân lười biếng và là “siêu vàng” đối với nhiều người khác.

Đầu tiên phải tìm ra phương thức đúng, "đầu tiên vẫn là tiền đâu"?

795 căn nhà an toàn, giúp hơn 4.000 hộ dân sống an toàn trong thiên tai đã được làm theo phương thức chung tay.

Chúng ta thường nghĩ bà con khó khăn thì làm sao có tiền đối ứng, nhưng thực tế chỉ cần chúng ta biết cách khơi gợi, cho họ sự tự chủ, cùng họ sáng tạo các giải pháp.

Khâu thiết kế họ cùng tham gia, vì tuỳ theo nhu cầu từng gia đình, có nhà cần thêm phòng cho con, có nhà chồng bị liệt không thể leo lên tầng hai… mình lắng nghe hết để tham gia quá trình thiết kế. Có nhà thích màu tím, có nhà thích màu xanh…

Chúng tôi làm theo phương pháp “nấu cháo rìu”, ai có trâu bò bán trâu bò, ai biết đóng gạch thì đóng gạch, đổi công xây dựng với cả làng, hoặc vay chương trình không lãi suất, vay người thân, hoặc tận dụng nguồn vật liệu từ nhà cũ… sau đó có thể mở rộng thêm, thiết kế theo ý mình.

Bằng cách chung tay này, ai xây xong cũng thấy nhà này là nhà tôi.

Kiến trúc sư cũng phải tiết chế nghề, 80% vì cộng đồng.

Như vậy, người hưởng lợi không chỉ có ngôi nhà an toàn, mà là ngôi nhà hạnh phúc, bởi ở trong đó họ thấy là chính mình, tự tin hơn, biết yêu quý, giữ gìn hơn, thậm chí sẵn sàng cho những thay đổi trong tương lai.

Mục đích đó quan trọng hơn cả một ngôi nhà bằng vật chất.

Mình nghĩ điều quan trọng nữa là sự đồng hành của chính quyền địa phương.

Ban đầu chính quyền nhiều nơi chả hiểu tại sao có một nhóm đứng ra làm chuyện đó, nhiều nơi tiền cứu trợ đều phải qua UBND.

May mắn tôi có tham gia sản xuất chương trình cho truyền hình công an nhân dân và có thẻ nhà báo công an nên họ không làm khó mình.

Cho đến giờ, ở Quảng Bình, chính quyền bắt đầu cho các hộ dân vay không có lãi trong 10 năm để xây nhà chống lũ.

Những làng hạnh phúc, chính quyền còn làm hạ tầng, mang nước, điện tới, và cả giới truyền thông chung tay chia sẻ thông điệp này một cách bền vững và hiệu quả hơn.

2. Vậy là “Nhà chống lũ” của chị còn có một ý nghĩa khác?

Khi đặt tên, có rất nhiều người nói tôi hãy tìm cái tên hay hơn.

Thực ra chống lũ chỉ là một khái niệm. Lũ ở đây còn được hiểu là lũ từ con người.

Không chỉ chống lại bão lũ, mà chúng ta còn phải chống lại tất cả những người không hành xử tốt với thiên nhiên.

Hầu hết các dự án đều mong muốn kêu gọi được nhiều tiền, chúng tôi lại chủ trương không chạy theo kỷ lục về số tiền quyên góp được, mà cần thêm rất nhiều trái tim, khối óc để giúp đỡ người khác.

Đến giờ phút này chúng tôi đã lập kế hoạch cho 2021 và lập kế hoạch gây quỹ trước phải làm gì, cho ai.

Vì nguồn lực con người của mình còn ít ỏi, phải làm thật kỹ càng. Quan trọng là sự minh bạch, trái tim của người tham dự.

Song song với giải quyết hậu quả, chúng ta phải giải quyết nguyên nhân, bởi không thể làm gì được khi mỗi năm có từ 5.000 đến 7.000 căn nhà bị trôi đi.

Dự án “Hạnh phúc xanh” kéo dài 70 năm do Sống Foundation khởi xướng kêu gọi mọi người trồng cây để kết nối với thiên nhiên, kết nối với chính mình.

Nếu trong vòng 70 năm nữa miệt mài trồng cây, chúng ta mới có thể tạo thành những khu rừng đầu nguồn có khả năng chống lũ, giữ được 30m3 nước, mùa hạn không bị hạn, mùa lũ không bị lũ…

Mỗi người hãy là một nhà chống lũ, hãy hành động, hãy thay đổi, hãy thuyết phục người khác khi họ làm tổn hại môi trường, hãy lên tiếng khi những tổ chức, doanh nghiệp, chính quyền địa phương có những hành động sai trái, biến những khu rừng thành khu resort, phá hỏng thiên nhiên.

Trái đất hay nấm mồ của chúng ta, đó là do con người quyết định.