EAT - mang sứ mệnh cải thiện sức khoẻ đến hành tinh xanh 

Năm 2019, Uỷ ban Lancet về Thực phẩm, Hành tinh, Sức khoẻ (EAT) - một nhóm gồm 37 chuyên gia dinh dưỡng, nhà sinh thái học từ 16 quốc gia - đã phát hành một báo cáo kêu gọi thay đổi cơ bản chế độ ăn uống: tính đến cả dinh dưỡng và môi trường. 

Nhóm EAT đề xuất chế độ "ăn linh hoạt": ăn thực vật vào hầu hết các ngày và đôi khi một lượng nhỏ thịt hoặc cá.

“Chúng ta cần áp dụng chế độ ăn có tác động sinh thái thấp, nếu không trong vài thập kỷ tới, đa dạng sinh học và tình hình sử dụng đất sẽ bắt đầu sụp đổ trên toàn cầu," theo Sam Myers, giám đốc của Planetary Health Alliance, một tập đoàn toàn cầu ở Boston, Massachusetts, nghiên cứu các tác động sức khỏe của biến đổi khí hậu.

Ăn thức ăn lành mạnh giúp bạn hạnh phúc hơn.

Chế độ ăn xây dựng bởi nhóm EAT chỉ bao gồm thực phẩm chưa qua chế biến và tinh chế, được thiết kế dựa trên các giới hạn môi trường, chẳng hạn như lượng khí thải carbon tối đa trong chế độ ăn của một người, ngưỡng mất đa dạng sinh học và sử dụng nước ngọt, đất đai. 

Chế độ ăn này sẽ cứu sống khoảng 11 triệu người mỗi năm

Nhiều nhà khoa học cho biết, chế độ ăn EAT là tuyệt vời ở các quốc gia giàu có, nơi một người bình thường ăn thịt nhiều hơn 2,6 lần so với một người trung bình ở các nước thu nhập thấp, và nhiều người lớn béo phì. 

Nhưng Ty Beal, nhà khoa học làm việc tại Liên minh Toàn cầu về cải thiện dinh dưỡng, đã phân tích chế độ ăn của nhóm EAT và phát hiện, nó chỉ cung cấp 78% lượng kẽm và 86% lượng canxi được khuyến nghị cho những người trên 25 tuổi, và chỉ 55% nhu cầu sắt cho phụ nữ trong độ tuổi sinh sản.

Marco Springmann, nhà khoa học thực phẩm tại Đại học Oxford, người thuộc nhóm EAT, cũng nhấn mạnh: Chế độ ăn này không phải là một khuyến nghị phù hợp cho tất cả mọi người.

Nhưng quan trọng hơn, kể từ khi báo cáo EAT công bố, các nhà khoa học sức khỏe cộng đồng trên khắp thế giới đã nghiên cứu cách thiết kế một chế độ ăn thực tế đối với mọi người trên toàn thế giới, cho dù là người lớn thừa cân hay trẻ em kém dinh dưỡng. 

Những chế độ ăn thân thiện được coi là lý tưởng cho hành tinh

Tại Thụy Điển, Patricia Eustachio Colombo, nhà khoa học dinh dưỡng tại Viện Karolinska, Stockholm, và các đồng nghiệp đang âm thầm thử nghiệm một chế độ ăn bền vững - khởi phát từ các nước Scandinavia. 

Điều này được được gọi là Chế độ ăn uống Bắc Âu - trong trường học, nhằm thúc đẩy việc tiêu thụ các loại thực phẩm truyền thống, bền vững như rau theo mùa và thịt chăn nuôi thả. 

Rau xanh là một yếu tố giúp cho Trái Đất trở nên khoẻ mạnh hơn.

Đáng lưu ý, chế độ ăn mà nhóm Eustachio Colombo thử nghiệm rất khác với chế độ ăn của EAT: rẻ hơn và bao gồm nhiều thực phẩm giàu tinh bột hơn như khoai tây, là một thực phẩm chủ yếu của Thụy Điển.  

Chế độ ăn này cũng bổ dưỡng hơn và được chấp nhận về mặt văn hóa ở Thụy Điển.

“Cần phải điều chỉnh chế độ ăn uống EAT-Lancet sao cho phù hợp với hoàn cảnh địa phương ở mỗi quốc gia hoặc thậm chí trong các quốc gia,” Eustachio Colombo nói.

Cứu giúp Trái Đất bằng cách ăn uống lành mạnh, hợp lý 

Theo nhóm nghiên cứu, chế độ ăn “lý tưởng” cho hành tinh yêu cầu giảm tiêu thụ một nửa lượng thịt đỏ và đường, nhưng tăng gấp đôi trái cây, rau củ và các loại hạt. 

Chế độ ăn này cho phép một người dung nạp trung bình 2.500 calorie/ngày, có thể dùng 1 phần thịt và 2 phần cá mỗi tuần, nhưng hầu hết nguồn đạm còn lại phải đến từ các loại hạt và đậu. 

Mỗi người được uống 1 ly sữa hoặc ăn một ít phô mai hay bơ mỗi ngày, nhưng chỉ dùng 1-2 quả trứng/tuần. Đặc biệt, mỗi khẩu phần phải chứa 1/2 rau củ và trái cây cùng 1/3 ngũ cốc nguyên hạt.

Nhìn chung, thành phần của chế độ ăn “lý tưởng” cho hành tinh có sự tương đồng với các chế độ ăn nổi tiếng có lợi cho sức khỏe khác, chẳng hạn như chế độ ăn Địa Trung Hải (chứa hàm lượng cao trái cây, rau củ, đậu, các loại hạt, dầu ô liu và cá) và chế độ ăn Okinawa (chứa nhiều rau quả, ít thịt, ngũ cốc tinh chế, đường, muối và sữa béo) của người Nhật Bản.

Chế độ ăn lành mạnh dựa trên thực phẩm lành mạnh.

Nghiên cứu phát hiện 1 tỷ người trên Trái đất đang bị suy dinh dưỡng trong khi 2 tỉ người khác tiêu thụ quá mức thực phẩm kém lành mạnh. 

Trong khi đó, các nhà khoa học cho biết nhiều bệnh mãn tính đe dọa tính mạng con người đều liên quan đến chế độ ăn kém lành mạnh - bao gồm béo phì, tiểu đường, suy dinh dưỡng và một số loại ung thư. 

Thậm chí, cách ăn uống này hiện được xem là nguyên nhân dẫn đến số ca bệnh và tử vong cao hơn cả hành vi quan hệ tình dục không an toàn, rượu bia, ma túy và thuốc lá. 

Nhưng nếu áp dụng chế độ ăn mới trên toàn cầu, nhóm nghiên cứu khẳng định nó có thể ngăn chặn từ 10,9-11,6 triệu trường hợp chết sớm mỗi năm - tương đương 19-23,6% ca tử vong ở người trưởng thành, đồng thời cắt giảm đáng kể lượng khí thải nhà kính, bảo tồn đất đai, nước sạch và tính đa dạng sinh học cho Hành tinh Xanh.

Đi tìm chế độ ăn khoẻ mạnh cho con người và hành tinh

Để thúc đẩy cư dân Trái đất tuân thủ chế độ ăn “lý tưởng” cho sức khỏe con người và hành tinh, các chuyên gia đưa ra 5 chiến lược cần thực thi gồm: 

Thứ nhất, khuyến khích mọi người ăn uống lành mạnh hơn để tránh thừa cân hoặc suy dinh dưỡng. 

Thứ hai, chuyển từ sản xuất nông sản theo số lượng sang ưu tiên chất lượng và giàu dinh dưỡng.

Thứ ba, thay đổi tập quán canh tác nông nghiệp theo hướng bền vững hơn, chẳng hạn giảm trợ giá cho ngành sản xuất thịt và hạn chế sử dụng phân bón hoặc thuốc bảo vệ thực vật từ hóa chất. 

Các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể khoẻ mạnh.

Thứ tư, siết chặt các quy định về quản lý đất đai và tài nguyên biển, ví dụ như cấm khai hoang mở rộng diện tích đất trồng trọt hoặc ngưng trợ cấp nghề cá để ngăn tình trạng đánh bắt hải sản tràn lan.

Cuối cùng, giảm thiểu chất thải thực phẩm, bằng cách cải thiện khả năng dự báo sản lượng mùa vụ và tiếp cận thị trường ở các nước có thu nhập trung bình và thấp, đồng thời nâng cao nhận thức trong thói quen mua sắm thực phẩm của người tiêu dùng ở các nước có thu nhập cao.

Tổng hợp, nguồn: VnExpress, Báo Khoa học và Phát triển