Văn hoá làm việc quên thời gian khiến người lao động trầm cảm vì áp lực

Trong nhiều thập kỷ, Nhật Bản là đất nước chật vật ứng phó với vấn nạn karoshi - "Chết do làm việc quá sức". Theo số liệu của chính phủ, trong 3 tháng đầu năm 2021, đã có hơn 2.800 yêu cầu bồi thường liên quan đến karoshi, tăng 43% so với 10 năm trước.

Vấn nạn này đã dấy lên làn sóng phản đối kịch liệt của công chúng khi một nhân viên 24 tuổi tại công ty quảng cáo Dentsu tự tử vào năm 2015 sau khi làm việc quá giờ.

Các quốc gia láng giềng như Trung Quốc và Hàn Quốc cũng được biết đến với tình trạng làm việc quá sức.

Trong văn hóa làm việc "996" của Trung Quốc, đặc biệt phổ biến trong lĩnh vực công nghệ, nhân viên làm việc từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày một tuần.

Còn tại Hàn Quốc, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) thống kê, người Hàn Quốc làm việc trung bình 1.908 giờ vào năm 2020, cao nhất ở châu Á và nhiều hơn 221 giờ so với mức trung bình của các nước OECD.

Tương lai của công việc?

Kể từ khoảng năm 2010, “tương lai của công việc” đã là một chủ đề hàng đầu đối với các nhà lãnh đạo doanh nghiệp, doanh nhân và nhân viên.

Một câu hỏi quan trọng được đặt ra là các công nghệ mới nổi như AI, robot và máy móc thông minh sẽ ảnh hưởng như thế nào đến con người trong lực lượng lao động.

Bên cạnh đó, chủ đề về thời gian lao động của nhân viên cũng trở thành vấn đề được bàn luận sôi nổi.

Theo đó, khi cuộc sống càng phát triển thì các vấn đề về sức khỏe thể chất và tinh thần của con người càng được quan tâm.

Do đó, vấn đề giảm giờ làm là mục tiêu được nhiều quốc gia hướng đến.

Đến năm 2020, khi đại dịch COVID-19 bùng nổ, khái niệm "làm việc từ xa" bắt đầu trở nên phổ biến hơn. Tiếp đó là xu hướng bình thường mới kết hợp giữa làm việc từ xa và làm việc trực tiếp tại văn phòng.

Đồng thời, xu hướng giảm giờ làm cũng bắt đầu được nhắc đến nhiều hơn.

Anh Nguyễn Tiến Huy CEO Pencil Group chia sẻ: “Xu hướng sau COVID-19 mối quan tâm hàng đầu của người lao động là tìm kiếm sự cân bằng cuộc sống và công việc nên đang có hiện tượng nhảy việc hoặc chuyển sang hình thức làm freelance để có được tự do thời gian. Điều này sẽ là áp lực với các công ty để thiết kế chính sách, xây dựng văn hoá làm việc mới.”

Pencil Group cũng là Agency tiên phong khai trương văn phòng Đà Lạt cùng chính sách Work From Dalat hấp dẫn cho tất cả nhân viên:

Mỗi tháng một tuần làm việc từ Đà Lạt, bao phòng dorm, BBQ sân vườn, trà, cà phê, rượu,.. tại khuôn viên văn phòng cách hồ Xuân Hương chỉ 6 phút 9 giây đi bộ.

Trước khi chuyển sang làm việc từ xa vào năm 2020, đã có những nhà lãnh đạo nhìn thấy tương lai này.

Tại Hoa Kỳ năm 1926, Henry Ford giới thiệu tuần làm việc kéo dài 5 ngày, 40 giờ mỗi tuần.

Đây là sự kiện tiêu biểu cho việc giảm giờ làm so với giai đoạn trước.

Ông khẳng định: "Chúng tôi tin rằng để sống đúng nghĩa, mỗi người nên có nhiều thời gian hơn để dành cho gia đình của họ".

Ford tin rằng sự thay đổi này sẽ làm tăng năng suất của công nhân trên dây chuyền lắp ráp - và kết quả đã chứng minh được điều đó.

Nhật Bản dẫn đầu xu thế tuần làm việc 4 ngày

Nhật Bản, quốc gia nổi tiếng từ lâu với văn hóa làm việc khắc nghiệt, hiện đi đầu trong xu hướng mới tại châu Á. Một số công ty lớn ở nước này đã bắt kịp xu hướng khi công bố kế hoạch cắt giảm số ngày làm việc trong tuần.

Cụ thể, tập đoàn Hitachi thông báo áp dụng thử nghiệm 4 ngày làm việc/tuần cho khoảng 15.000 nhân viên, dự kiến kết thúc vào tháng 3 năm sau.

Cùng tháng, nhà phát triển trò chơi Game Freak, nổi tiếng với tựa game Pokemon, cũng cho biết đã thử nghiệm chương trình cắt giảm ngày làm việc với một số nhân viên.

Các công ty tên tuổi khác như Panasonic Holdings và NEC cũng xem xét các biện pháp này.

Persol Holdings, "gã khổng lồ" ngành nhân sự Nhật Bản, gần đây đã khảo sát khoảng 1.000 nhân viên về những chính sách mà họ mong muốn công ty sẽ áp dụng. 23,5% nhân viên, chiếm tỷ lệ lớn nhất, ủng hộ tuần làm việc 3-4 ngày.

Tương tự, tại Indonesia, công ty cho vay ngang hàng Alami đã giới thiệu chính sách tuần làm việc 4 ngày từ năm 2021, trong nỗ lực cải thiện sức khỏe tinh thần và năng suất lao động cho nhân viên.

Tại Ấn Độ, theo các quy định lao động sẽ được áp dụng trong năm nay, người lao động có thể được chọn làm việc 4 ngày/tuần, dù tổng thời gian làm việc khoảng 48 giờ/tuần sẽ không đổi.

Trước đó, năm 2019, công ty giáo dục Eduwill trở thành đơn vị đầu tiên tại Hàn Quốc áp dụng chính sách tuần làm việc 4 ngày.

Sáng kiến của Eduwill đã thúc đẩy bà Sim Sang-jung thuộc đảng Công lý, người từng là ứng viên trong cuộc bầu cử tổng thống Hàn Quốc hồi tháng 3, coi kế hoạch làm việc 4 ngày/tuần là một trong những chính sách tranh cử quan trọng.

Được biết, xu hướng tuần làm việc 4 ngày ra đời nhằm thích ứng với bối cảnh đại dịch COVID-19 khiến nhiều công ty lẫn nhân viên suy nghĩ lại về cách thức làm việc.

Các cuộc khảo sát ở nhiều nước châu Á cho thấy tuần làm việc ngắn hơn là một trong những chính sách được người lao động mong muốn nhất.

Ngoài ra, nỗ lực rút ngắn ngày làm cũng là một phần trong làn sóng phản ứng của người lao động với thời gian làm việc vốn đã quá dài ở châu Á.

Tuần làm việc 4 ngày có khả thi?

Cần thêm thời gian đánh giá

Ông Dave O’Farrell - lãnh đạo Công ty O’Farrell Career Management, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ tư vấn và quản trị thương hiệu cho các doanh nghiệp có trụ sở tại thành phố Atlanta, bang Georgia (Mỹ) - cho rằng ở những công việc lao lực về thể chất, tuần làm việc 4 ngày, thậm chí 3 ngày có thể sẽ trở nên phổ biến, nhưng với các công việc bàn giấy dường như tư duy này chưa dễ được chấp nhận.

Chuyên gia này nhắc lại ví dụ thành công từ năm 2019 khi chi nhánh công ty Microsoft tại Nhật (Microsoft Japan) đã thử nghiệm tuần làm việc 4 ngày và nhận thấy năng suất công việc tăng 40% trong khi tiêu thụ điện giảm 23%.

"Với mức tăng hiệu suất công việc và sự hài lòng của người lao động, có lẽ không cần tranh cãi về hiệu quả, nhưng hẳn nhiên tuần làm việc 4 ngày sẽ không thực tế với mọi ngành nghề hay công ty", ông Dave O’Farrell nói.

Tuy nhiên cũng có những lý do để một số người nghi ngờ việc áp dụng tuần làm việc 4 ngày sẽ được phổ biến. 

Chẳng hạn, khảo sát của Công ty Mynavi trong tháng 2-2022 cho biết khoảng 78,5% người lao động trong độ tuổi 20 - 50 ở Nhật nói không muốn nghỉ thêm nếu bị giảm lương.

Thách thức đưa ra là quá lớn

Thời gian làm việc kéo dài dẫn tới năng suất lao động không đạt hiệu quả.

Một báo cáo năm 2021 của Tổ chức Năng suất Châu Á cho thấy ngoài Singapore, nhiều quốc gia trong khu vực không theo kịp phương Tây về năng suất lao động. Mức năng suất trung bình của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) thấp hơn 81% so với Mỹ.

Ở phương Tây, các doanh nghiệp được yêu cầu phải có khoảng nghỉ giữa các ca làm việc và phải trả nhiều tiền khi một nhân viên làm thêm giờ.

Nhưng ở Nhật Bản, tiền trả thêm giờ chỉ là mức lương cơ bản cộng với 25%, thấp hơn nhiều so với tiền làm thêm giờ ở Mỹ và Anh.

Do đó, một số nhà nhận định cho rằng không chỉ riêng các công ty mà chính phủ cũng cần hành động.

Song, không phải chính phủ nào cũng đồng tình với sáng kiến làm ít ngày hơn trong tuần.

Tại Trung Quốc, Bộ Lao động nước này đã "dội một gáo nước lạnh" lên các nhà lập pháp vào năm ngoái khi họ đề xuất một tuần làm việc 36 tiếng, tương đương 4,5 ngày.

"Chẳng có cơ sở thực tiễn nào để rút ngắn thời gian làm việc", Bộ trích dẫn chi phí cao cùng gánh nặng sẽ đè lên vai doanh nghiệp.

Người tuyển dụng phải trả từ 150% đến 300% mức lương cơ bản cho những giờ làm thêm.

Rút ngắn thời gian làm việc có thể cản trở Trung Quốc trở thành quốc gia phát triển hàng đầu vào năm 2035.

Bên cạnh đó, cũng có nhiều thách thức khi các quốc gia áp dụng thay đổi đáng kể trong mô hình làm việc.

Kyoko Kida, người điều hành website tuyển dụng Nhật Bản Doda, cho biết một số công ty áp dụng một tuần làm việc 4 ngày đã chỉ ra một loạt vấn đề.

Ví dụ như khối lượng công việc giảm xuống nhiều hơn đối với một số nhân viên, cũng như khiến việc quản lý và tính toán lương phức tạp hơn.

Khi nói đến việc thực hiện một tuần làm việc 4 ngày, "thiếu sự chuẩn bị thích hợp sẽ dẫn đến thất bại", ông Kida kết luận.